Osteoporoza – przyczyny i objawy
Osteoporoza jest chorobą szkieletu charakteryzującą się obniżoną wytrzymałością kości, co zwiększa ryzyko złamania. Wytrzymałość kości zależna jest głównie od jej masy, czyli gęstości mineralnej kości (ang. bone mineral density, BMD) oraz od jakości tkanki kostnej. Zaburzenia mikroarchitektury tkanki kostnej w osteoporozie cechuje zanik beleczek i przerwanie łączności między beleczkami w kości gąbczastej (beleczkowej) oraz ścieńczenie i zwiększenie porowatości kości korowej (zbitej). Wiąże się to ze zmniejszeniem odporności mechanicznej kości oraz z zachwianiem równowagi pomiędzy procesami resorpcji i odbudowy kości.Istotą osteoporozy jest wzrost ryzyka złamań, na które, poza jakością tkanki kostnej, wpływ wywierają również inne czynniki takie jak np. skłonność do upadków.
Złamania osteoporotyczne to złamania niskoenergetyczne, a więc takie, które powstają samoistnie pod wpływem niewielkiej siły niepowodującej złamania kości zdrowej np. złamania po upadku z wysokości własnego ciała, po wykluczeniu innych przyczyn złamań patologicznych.
Osteoporozę można podzielić na:
Jedną z istotnych przyczyn osteoporozy wtórnej są choroby reumatyczne, takie jak spondyloartropatie.
Osteoporoza – występowanie
Osteoporoza występuje częściej u kobiet, a jej ryzyko wzrasta z wiekiem. Wśród osób po 50 roku życia osteoporoza dotyczy 21% kobiet i 6% mężczyzn. Starzenie się społeczeństwa oraz poprawa warunków socjoekonomicznych i związany z tym spadek aktywności fizycznej prowadzą do wzrostu częstości złamań, a co za tym idzie, obciążeń finansowych. Osteoporoza powoduje ponad 8,9 miliona złamań rocznie na całym świecie, około 1000 złamań na godzinę. Życiowe ryzyko złamania osteoporotycznego po 50 roku życia wynosi 40% dla kobiet i 13% dla mężczyzn. Osteoporoza i jej powikłania są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych. Złamania osteoporotyczne często prowadzą do niepełnosprawności, zwiększają chorobowość i śmiertelność.
W wyniku powikłań po złamaniu bliższego końca kości udowej w ciągu roku umiera do 20% kobiet i 25% mężczyzn, a spośród osób, które przeżyją, 50% staje się niepełnosprawnymi. Najczęstszymi przyczynami zgonu są: powikłania zakrzepowo-zatorowe, zapalenie płuc, niewydolność krążeniowo-oddechowa i udary mózgu. W następstwie złamań może rozwinąć się przewlekły ból, zaniki mięśniowe i odleżyny.
Na rozwój osteoporozy wpływa wiele czynników. Należą do nich czynniki niemodyfikowalne, takie jak uwarunkowania genetyczne (determinują szczytową BMD szkieletu osiowego i bliższych nasad kości udowych w 70–85%), zaawansowany wiek, płeć żeńska, rasa biała
i żółta, niska masa ciała. Osteoporoza częściej rozwija się u osób z niedoborem hormonów płciowych o różnej etiologii (stan pomenopauzalny, zaburzenia miesiączkowania, nierodzenie). Do czynników środowiskowych, na które można wpływać, należą zwyczaje żywieniowe (niska podaż wapnia, mała lub nadmierna podaż fosforu, niedobory białkowe), niedobór witaminy D i styl życia (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, nadmierne spożycie kawy, niska aktywność fizyczna).
Osteoporoza jest chorobą przewlekłą i przez długi czas nie daje żadnych objawów klinicznych. Pierwsze symptomy mogą być związane ze złamaniem. Do najczęstszych złamań osteoporotycznych należą kompresyjne złamania kręgosłupa, jednak nawet do 20% złamań kręgowych przebiega bezobjawowo. Skutkuje to opóźnieniem w rozpoznaniu i leczeniu choroby. Przyczyna takiego złamania może być banalna, np. kichnięcie czy nagłe wstanie z łóżka. Objawowe złamania kręgów wiążą się z ostrym bólem na wysokości uszkodzenia. W następstwie złamań obniża się wzrost pacjenta, pogłębia się kifoza piersiowa, skróceniu ulega odcinek żebrowo-biodrowy, dochodzi do ograniczenia ruchomości oddechowej klatki piersiowej, pogorszenia jakości życia, mogą wystąpić przewlekłe zespoły bólowe, powikłania neurologiczne, a nawet zgon pacjenta. Za główne złamania osteoporotyczne, oprócz złamania kręgosłupa, uznaje się złamania: szyjki kości udowej, złamanie przezkrętarzowe lub podkrętarzowe, dalszego końca kości promieniowej (złamanie Collesa), bliższego końca kości ramiennej, żeber, miednicy i obojczyka. Przebyte złamanie zwiększa ryzyko kolejnych złamań.
Osteoporoza – stosowane leczenie
Nowoczesne leczenie osteoporozy polega na indywidualizacji terapii w odniesieniu do wieku i płci pacjenta, schorzeń towarzyszących, skuteczności i bezpieczeństwa stosowanych leków oraz na minimalizowaniu ryzyka złamań. Odpowiednio dobrane leki hamują proces niszczenia kości i wspomagają odbudowę ich struktury. Warto pamiętać, że odpowiednio dobrane leczenie może zatrzymać rozwój choroby i pozwoli utrzymać układ szkieletowy w bardzo dobrym stanie nawet do późnej starości. Zaleca się suplementację witaminy D3 i dietę bogatą w wapń. Konieczna jest eliminacja czynników ryzyka, zaprzestanie palenia papierosów i odpowiednia do wieku aktywność fizyczna.
Aktualne zalecenia są dostosowane do wszystkich pacjentów, uwzględniają wynik badania densytometrycznego, przebyte złamania i/lub ocenę ryzyka złamań kości oraz formę i sposób podania leku. Przeciwdziałanie postępującemu z wiekiem, w przebiegu różnych schorzeń lub unieruchomienia, ubytku masy kostnej polega na stosowaniu terapii antyresorpcyjnej. Bisfosfoniany są lekami najczęściej stosowanymi z uwagi na sposób podania oraz niski koszt terapii. W terapii pierwszego rzutu stosuje się także denosumab – innowacyjny lek biologiczny (przeciwciało monoklonalne hamujące osteoklasty – komórki odpowiedzialne za resorpcję tkanki kostnej), który znajduje zastosowanie także w przypadku przeciwskazań do leczenia bisfosonianami, jak choroby przewodu pokarmowego czy nerek. W przypadku gdy i te leki okażą się nieskuteczne lub są przeciwwskazane, można zastosować leczenie za pomocą teryparatydu lub romosozumabu.
Miarą skuteczności leczenia jest ograniczenie ryzyka złamań oraz przyrost masy kostnej oceniany w badaniu densytometrycznym (DXA) w cyklicznych wizytach monitorujących.
